Alimlər kosmosda ilk arxeoloji tədqiqat aparıblar. Beynəlxalq Kosmik Stansiyada (BKS) aparılan işlərin gələcək stansiyaların dizaynına töhfə verəcəyi gözlənilir.
Hafta.az-ın “Popular Science”a istinadən yazdığına görə, 1998-ci ildə istifadəyə verilən ISS bu günə qədər 23 müxtəlif ölkədən ən azı 270 nəfəri qəbul edib. Yer kürəsinə çox bənzəməyən bu mühitdə yaşayan insanlar öz mühitlərindən istifadə etmək üçün yeni üsullar hazırlamalıdırlar.
Məsələn, cazibə qüvvəsinin çox aşağı olması yer üzündə mümkün olmayan təcrübələrin aparılmasını təmin edir və hətta gündəlik fəaliyyətlərin də çox təfərrüatlı şəkildə planlaşdırılmasını tələb edir.
İnsanların bu mühitə necə uyğunlaşdığını anlamaq istəyən tədqiqatçılar Beynəlxalq Kosmik Stansiya Arxeologiya Layihəsini işə saldılar. Arxeoloji metodlardan istifadə edərək, bu layihə astronavtların stansiyadakı boşluqlardan necə istifadə etdiyini və zamanla baş verən dəyişiklikləri araşdırır.
Elm adamları arxeologiyada istifadə edilən kürək çuxur testi adlanan bir texnikadan istifadə ediblər. Bu üsulla bir qazıntı sahəsində müəyyən aralıqlarla çuxurlar açılır və tarixi əsərlərin yayılması müəyyən olunur. Daha sonra daha çox qalıq ehtiva etdiyi düşünülən çuxurlarda daha əhatəli araşdırmalar aparılır.
ISS-də çuxur qazmaq mümkün olmadığı üçün layihə qrupu 2022-ci ildə stansiyada 6 sahə seçərək astronavtlardan iki ay ərzində hər gün bu ərazilərin fotoşəkillərini çəkmələrini istəyib. Kosmik gəmidəki materiallar da tarixi əsərlər hesab olunurdu.
Bu bölgələrdən ikisinin tapıntıları PLOS One jurnalında 7 avqust Çərşənbə günü dərc olunan bir məqalədə təsvir edilib.
Bir sahə avadanlığın texniki xidmətinə ayrılıb, digəri isə tualet və idman avadanlıqlarının yaxınlığında yerləşir.
Tədqiqat qrupu inkişaf etdirdikləri vizual analiz proqramından istifadə edərək, əlavə reallıq qulaqlıqları, yapışqan qeydlər, qələmlər və əlcəklər kimi cəmi 5438 "tarixi əsər" müəyyən edib.
Daha sonra elm adamları astronavtların çəkdiyi fotoşəkillərlə müqayisə edərək ərazilərin necə istifadə edildiyini müəyyənləşdirməyə çalışıblar. Nəticələr göstərir ki, BKS-dəki ərazilər təyinatından başqa məqsədlər üçün istifadə olunur. Məsələn, tualet və idman avadanlığının yaxınlığındakı ərazidə şəxsi qulluq vasitələri və nadir hallarda istifadə olunan kompüter yerləşdirilib.
Avadanlıqların saxlanması üçün ayrılmış sahə eyni şəkildə anbar kimi istifadə olunsa da, o, öz təyinatına uyğun gəlmirdi.
Tədqiqatçılar bu, ərazilərin funksionallığına baxan astronavtların onlardan necə istifadə ediləcəyi ilə bağlı qarşılıqlı razılığa gələ bildiyini göstərir: "Həmçinin, stansiya bir anda donmur. Fərqli insanların bu barədə fərqli fikirləri var”.
Hələ başlanğıc mərhələsində olan araşdırma, insanların tamamilə yad mühitə necə uyğunlaşdığını ortaya qoyur. Bu, həm də göstərir ki, arxeoloji metodların yerlə məhdudlaşması lazım deyil və tapıntılar gələcək stansiyaların layihələndirilməsində faydalı ola bilər.
"Bu təcrübə Yerdən kənarda aparılan ilk arxeoloji tədqiqatdır" deyə tədqiqat qrupu əlavə edir: “Nümunə götürmənin ənənəvi metodunu tamamilə yeni tipli arxeoloji kontekstə uyğunlaşdırmaqla biz ISS heyətinin kosmik stansiyanın müxtəlif sahələrindən dizayn və missiya planlarından fərqli şəkildə necə istifadə etdiyini göstəririk. Gələcək kosmik stansiyaların memarları və planlaşdırıcıları bu araşdırmadan dəyərli dərslər öyrənə bilərlər”.
Tədqiqatçılar kosmos tədqiqatlarında müxtəlif arxeoloji üsullardan da istifadə oluna biləcəyini düşünürlər.
