Asiya İnkişaf Bankının (AİB) 2024-cü ilin iyul ayındakı hesabatına əsasən, Qafqaz və Mərkəzi Asiya, o cümlədən Özbəkistan qlobal iqtisadi problemlərə baxmayaraq, sabit iqtisadi artım nümayiş etdirməkdə davam edir.
Hafta.az-ın yazdığına görə, 2023-cü ildə Mərkəzi Asiya regionunun ümumidaxili məhsulunun artım sürəti 5,3 faiz təşkil edib və onun 2024-cü ildə 5 faiz, 2025-ci ildə isə 5,1 faiz səviyyəsində qalacağı gözlənilir.
2024-cü ildə 5,2 faizə çatacağı proqnozlaşdırılan davamlı iqtisadi artımı davam etdiyi regionun əsas ölkələri kimi Özbəkistan bu prosesdə mühüm rol oynayacaq. Məsələn, əvvəlcədən xəbər verildiyi kimi, Özbəkistanda istehlak qiymətlərinin 11,6 faiz artacağı gözlənilir.
Ölkənin müstəqillik əldə etməsindən sonra baş verən dəyişikliklərə nəzər salsaq, 1991-ci ildən 2023-cü ilə qədər Özbəkistanda ümumdaxili məhsulun artımı 564,43 faizə çatıb.
1991-ci ildə Özbəkistanın ümumi daxili məhsulu 13,68 milyard dollar təşkil edirdisə, 2023-cü ildə bu göstərici 90,89 milyard dollara çatıb. 1991-ci ildə Qazaxıstanın ümumi daxili məhsulu 24,92 milyard dollar idisə, 2023-cü ildə 261,42 milyard dollara çatıb.
1991-ci ildə müstəqillik əldə etdikdən sonra Özbəkistan ciddi iqtisadi çətinliklərlə üzləşib. İlk illərdə ölkədə özünütəcrid və mərkəzləşdirilmiş nəzarət siyasəti həyata keçirilirdi. Lakin 1990-cı illərin ortalarından iqtisadiyyatın liberallaşdırılması və xarici investisiyaların cəlb edilməsi istiqamətində islahatlara başlanılıb.
1991-1995: təcrid dövrü
Müstəqilliyin ilk illərində Özbəkistan təcrid və iqtisadiyyata mərkəzləşdirilmiş nəzarət siyasəti yürüdürdü. Bu dövrdə ölkənin ümumdaxili məhsulu azaldı ki, bu da keçmiş ittifaq respublikaları ilə iqtisadi əlaqələrin kəsilməsi və yeni şəraitə uyğunlaşma zərurətindən irəli gəlirdi. Dünya Bankının məlumatına görə, Özbəkistanın ümumdaxili məhsulu 1991-ci ildə 13,68 milyard dollar idisə, 1995-ci ildə bu rəqəm 10,56 milyard dollara qədər azalıb ki, bu da 22,8 faiz azalma deməkdir.
1990-cı illərin ortalarından iqtisadiyyatın liberallaşdırılmasına və biznes mühitinin yaxşılaşdırılmasına yönəlmiş iqtisadi islahatlara başlanılıb. Bu dövrdə ümumdaxili məhsulun tədricən artımı müşahidə olunub ki, bu da ildə orta hesabla 4 faiz təşkil edib. 2003-cü ilə qədər Özbəkistanın ümumdaxili məhsulu 18,2 milyard dollar olub.
2004-2015: artımın sürətlənməsi
Bu dövrdə Özbəkistan iqtisadiyyatında kənd təsərrüfatı və qızıl hasilatı hesabına sabit artım müşahidə olunub. 2010-cu ildə ÜDM 39,3 milyard dollar təşkil edib. Bununla belə, ölkə bir çox xarici investorlar üçün qapalı olaraq qalır və bu, gələcək inkişaf imkanlarına mane olur.
Bu dövrdə yaşa görə aylıq pensiya real məbləğlərdə (istehlak qiymətləri indeksi nəzərə alınmaqla) təxminən 5 dəfə artıb.
2016-2020: islahatlar dövrü
Prezident Şavkat Mirziyoyev 2016-cı ildə hakimiyyətə gəldikdən sonra valyuta bazarının liberallaşdırılması, biznes mühitinin yaxşılaşdırılması, xarici investisiyaların cəlb edilməsi kimi iqtisadi islahatların yeni mərhələsi başlayıb.
2017-ci ildə ölkədə valyuta bazarı liberallaşdırılıb ki, bu da valyutanın hərəkətini asanlaşdırıb, idxal-ixracın həcmini artırıb, xarici investisiyaların cəlb olunmasını təmin edib. 2019-cu il vergi islahatları korporativ konsolidasiyanı asanlaşdırıb, vergi sistemini sadələşdirib və özəl sektorun peşəkarlığını artırıb. Bu dövrdə ölkənin ümumi daxili məhsulu sürətlə artmağa başlayıb və 2019-cu ildə 57,9 milyard dollara yüksəlib.
2021-2023: pandemiyadan sonrakı bərpa
Covid-19 pandemiyası Özbəkistanın iqtisadiyyatına ciddi təsir göstərərək, ümumdaxili məhsulun müvəqqəti azalmasına səbəb olub. Lakin islahatlar və hökumətin dəstəklədiyi tədbirlər sayəsində iqtisadiyyat bərpa olunmağa başlayıb. Məsələn, Maliyyə Nazirliyinin təşkilatçılığı ilə keçirilən Özbəkistan İqtisadi Forumunda hər il beynəlxalq maliyyə institutları, sahibkarlıq subyektləri, hökumət nümayəndələri və digər maraqlı tərəflər iştirak edirlər. Forumun birinci sessiyası Daşkənddə, ikinci sessiyası isə Səmərqənddə keçirilib. 2022-ci ilin dekabrında Özbəkistan hökuməti strateji islahatların həyata keçirilməsi üçün Dünya Bankından təxminən 1 milyard ABŞ dolları məbləğində kredit alıb.
2023-cü ildə Özbəkistanın ümumdaxili məhsulu 90,80 milyard dollar təşkil edib.
Özbəkistanda genişmiqyaslı islahatlar 2016-cı ildən başlayaraq daha sürətlə həyata keçirilməyə başlandı ki, bu da iqtisadi mühitin yaxşılaşmasına və investisiyaların artmasına səbəb olub.
Bu ölkədə bir məsələ yaxşıdır ki, iqtisadiyyat konkret bir sahədən asılı deyil. Kənd təsərrüfatının, qızıl hasilatı və digər sahələrin fəal inkişafı Özbəkistan iqtisadiyyatını şaxələndirir ki, bu da qlobal miqyasda sahələrdən birində durğunluq yarandıqda, Özbəkistana fəlakətli təsir göstərməsinin qarşısını alacaq.
Özbəkistanda xüsusilə 2016-cı ildə iqtisadi islahatların başlanmasından bəri adambaşına düşən ÜDM-in sabit artımı müşahidə olunur.
